مطالعات حمل و نقل همگانی (Public Transit Studies)

برنامه‌ریزی حمل‌ونقل همگانی در طرح جامع توسعه شهری دارای جایگاه ویژه‌ای بوده و این جایگاه به لحاظ بهره‌وری بهینه از امکانات موجود و پوشش مناسب تقاضای فعلی حاصل گردیده است [۱]. از جمله فواید استفاده از حمل‌ونقل همگانی می‌توان به کاهش تراکم ترافیک، کاهش مصرف سوخت، کاهش هزینه‌های سفر، کاهش زمان سفر، ایجاد فرصت‌های اقتصادی و حفظ محیط‌زیست اشاره نمود.

سامانه حمل‌ونقل همگانی بر اساس تقسیم‌بندی صورت گرفته شامل سه دسته اصلی انبوه بر، نیمه انبوه بر و پایه است. سامانه حمل‌ونقل همگانی انبوه بر شامل مترو، سامانه حمل‌ونقل همگانی نیمه انبوه بر شامل قطار سبک شهری (LRT)، اتوبوس سریع (BRT) و مونوریل و سامانه حمل‌ونقل همگانی پایه شامل اتوبوس و تراموا می‌باشد [۲]. سامانه حمل‌ونقل شبه همگانی در برگیرنده شیوه‌های تاکسی، ون و مینی‌بوس می‌شود.

 

راهکارهای افزایش مطلوبیت استفاده از سامانه حمل و نقل همگانی

از جمله راهکارهایی که به کمک آن‌ها می‌توان سهم استفاده از حمل‌ونقل همگانی را افزایش داد و  به مطلوبیت آن اضافه نمود، شامل موارد زیر می‌باشد [۳]

–  اطلاع‌رسانی در سامانه حمل و نقل همگانی: اطلاع‌رسانی به معنای دادن اطلاعات سیستم حمل و نقل همگانی به کاربران می‌باشد. این اطلاعات باعث می‌شود کاربران بتوانند برنامه‌ریزی بهتری برای سفرهایشان انجام دهند و در نتیجه قابلیت اطمینان سیستم حمل و نقل همگانی بالا می‌رود.

– یکپارچه‌سازی عملکردی: عملکرد گونه‌های مختلف حمل و نقل همگانی از نظر پارامترهای عملکردی باید به‌گونه‌ای باشد که کل تأخیر مسافر در سیستم کمینه شود. به عنوان مثال برنامه زمان‌بندی شیوه‌ها باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که زمان‌های تبادل مسافرین در ایستگاه‌های تبادل کمینه گردد. از نظر عملکردی هر چه سیستم‌های مختلف حمل و نقل همگانی با یکدیگر هماهنگ باشند، مطلوبیت کل سیستم و در نتیجه جذب مسافر بیشتر خواهد شد.

– یکپارچه‌سازی سازمانی: یکپارچگی سازمانی تعریف کننده شرح وظایف هر یک از متولیان حمل و نقل شهری است. از آنجا که سیستم‌های حمل و نقل همگانی به هم مرتبط و با یکدیگر در ارتباط هستند، می‌توان همپوشانی زیادی در عملکرد و مدیریت آن‌ها تعریف کرد. هدف از یکپارچه‌سازی سازمانی، ایجاد هماهنگی در نقاط همپوشانی مدیریتی و عملکردی سیستم‌های مختلف حمل و نقل همگانی است.

– یکپارچه‌سازی کرایه‌ها در سیستم حمل و نقل همگانی: یکپارچگی در کرایه‌ها را می‌توان با دو مفهوم جداگانه مورد بررسی قرار داد:

• اول، یکپارچگی تعرفه‌ها شامل ارائه تسهیلاتی است که از طریق آن در دو یا چند شیوه حمل‌ونقلی بتوان از یک کرایه ترکیبی استفاده نمود. این موضوع را می‌توان با کارت‌های هوشمند به بهترین شکل، اجرایی نمود به نحوی که مسافر با یک کارت بتواند از مبدأ تا مقصد با شیوه‌های مختلف حمل‌ونقل همگانی سفر کند.
• دومین مطلب درباره یکپارچگی کرایه‌ها که از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، نحوه تعیین مقدار کرایه هر شیوه می‌باشد. عدم توجه به این مسئله ممکن است باعث شود بعضی از شیوه‌ها در جایگاه غیراقتصادی فعالیت کنند. میزان کرایه باید در شیوه‌های مختلف به‌گونه‌ای تعیین گردد که شیوه‌های با عملکرد پایین قابلیت رقابت با شیوه‌های عملکرد بالا را پیدا ننمایند.

– بالا بردن منظر عمومی سیستم حمل و نقل همگانی: منظر عمومی سیستم حمل و نقل تصوری است که کاربران از سیستم حمل و نقل دارند. مسافری که در ایستگاه‌های حمل و نقل همگانی مجبور است برای ادامه مسیر از اتوبوس‌های کهنه (با فاکتورهای عملیاتی بسیار ضعیف، از قبیل سرفاصله زیاد، زمان سفر طولانی، سرعت عملیاتی پایین) استفاده کند تصور مطلوبی از کل سیستم حمل و نقل همگانی نخواهد داشت.

– ایجاد خطوط و مسیرهای ویژه برای سیستم حمل و نقل همگانی: طراحی مسیرهای خطوط ویژه برای وسایل نقلیه همگانی به ویژه در مناطق تجاری شهرها، جزء اقدامات موجود جهت افزایش مطلوبیت سامانه حمل‌ونقل همگانی به شمار می‌آید.

– محدود کردن استفاده از خودروی شخصی: اعمال مقرراتی که موجب کاهش حجم ترافیک معابر منتهی به مرکز شهر و کاهش تراکم ترافیک در داخل آن  شود، در بسیاری از شهرهای بزرگ اجتناب‌ناپذیر می‌باشد. با استفاده از این راهکار می‌توان مطلوبیت استفاده از سامانه حمل‌ونقل همگانی را در محدوده‌های مرکزی افزایش داد.

 

اهداف مطالعات حمل‌ونقل همگانی

• افزایش پوشش دهی سامانه حمل‌ونقل همگانی
• انتخاب شیوه مناسب سامانه حمل‌ونقل همگانی
• یکپارچه‌سازی عملکرد شیوه‌های مختلف سامانه حمل‌ونقل همگانی
• اصلاح خطوط، مسیر و ایستگاه‌های سامانه حمل‌ونقل همگانی
• اصلاح خصوصیات عملکردی سامانه حمل‌ونقل همگانی (سرفاصله زمانی، ناوگان و غیره)

 

سوابق مهندسین مشاور آتیه ساز شرق در حوزه حمل و نقل همگانی

• مطالعات بازطراحی پایانه شهدای خلیج فارس در منطقه ۲۲ شهرداری تهران (۱۴۰۰)
• مطالعات نیازسنجی احداث خط جدید مینی‌بوسرانی باقرشهر (۱۴۰۰)
• مطالعات بازتنظیم و ساماندهی تاکسی‌رانی شهرداری منطقه ۲۲ شهرداری تهران (۱۳۹۹)
• مطالعات ساماندهی حمل‌و‌نقل همگانی شهر شاهرود (۱۳۹۷)
• مطالعات تنظیم خطوط تاکسی‏رانی و ساماندهی حمل ‏ونقل شهری پیرانشهر (۱۳۹۷)
• مطالعات بازتنظیم و ساماندهی خطوط تاکسی‌رانی شهر ارومیه (۱۳۹۳)
• مطالعات بازنگری ترافیک و سیستم پایین‌دستی حمل‌ونقل عمومی در شهرهای جدید گلبهار و بینالود (۱۳۹۲)
• مطالعات امکان‌سنجی ایجاد پایانه‌های مسافر و کالا در روستاهای کشور (۱۳۸۹)
• مطالعات طراحی پایانه حمل‌ونقل همگانی کاوه و معین در شهر تهران (۱۳۹۶)
• بازنگری خطوط اتوبوس‌رانی منطقه ۳ شهر تهران
• طراحی خطوط اتوبوس‌رانی بر اساس محدوده طرح ترافیک شهر مشهد
• شناسایی شاخص‌های عملکردی سازمان‌های اتوبوس‌رانی شهری
• مطالعه و بررسی ضوابط و معیارهای استفاده از سیستم اتوبوس سریع در حمل و نقل شهری

 

منابع و مراجع

۱- احمدی, علیرضا، ۱۳۸۵، حمل و نقل عمومی و تأثیر آن بر مناسب‌سازی شبکه حمل و نقل شهری؛ همایش ملی مناسب‌سازی محیط شهری، تهران، پژوهشکده مهندسی

۲- VUCHIC, R.V. (2006) Urban Transit: Operation, Planning, and Economics, John.

۳- Gwilliam, M. (2002) URBAN TRANSPORT PRICING AND FINANCE, in Cities on the Move (Chapter 10), World Bank Publications.

۴- معرفی سیستم یکپارچه حمل و نقل همگانی، معاونت عمرانی دفتر حمل و نقل و دبیرخانه است شورای  هماهنگی ترافیک شهرهای کشور، وزارت کشور، زمستان ۱۳۸۶٫

 

 

مطالعات حمل و نقل همگانی

مهندسین مشاور آتیه ساز شرق